Kính thưa các quý vị đại biểu
Thưa toàn thể nhân dân và du khách thập phương
Đào Xá là một trong những cái nôi của nền văn hóa dân gian, nằm trong mạch nguồn của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và cũng là nơi có nhiều lễ hội truyền thống, hai di tích lịch sử đã được xếp hạng cấp Quốc gia là Đình, đền Đào Xávà 7 di tích cấp tỉnh là Đình, đền, chùa Đào thôn, đình Phú Xuân, Đình thượng, đình hạ thôn Phương Giao, chùa Linh Thắng, hầu hết các DTLS vẫn còn bảo tồn được được các di sản văn hóa vật thể, phi vật thể, các nghi thức tế, lễ, rước kiệu, rước voi, các trò diễn thi tài, đua khéo, mua vui trong những ngày tổ chức lễ hội của làng, tạo nên những nét bản địa mang đậm sắc thái văn hóa riêng, với nhiều nét đặc trưng, phản ánh khá rõ đời sống tâm hồn người dân ở một vùng đất mang đậm tín ngưỡng nghề nông trồng lúa nước và nét đặc sắc tiêu biểu của một vùng đất cổ.
Hàng năm cứ mỗi độ tết đến xuân về nhân dân trong làng, trong xã lại nhớ đến ngày kỳ khánh, đồng thời tổ chức các hoạt động lễ hội. Đặc biệt cứ vào ngày 27,28,29 tháng giêng âm lịch hàng năm lễ hội cầu voi của Đình Đào Xá được tổ chức để nhân dân và du khách thập tụ hội về đây, làm lễ dâng hương cầu cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt, dân an nước thịnh, cũng là dịp để nhân dân con cháu bày tỏ lòng tri ân công đức các vị thánh nhân đã có công giúp dân khai thiên lập địa từ thuở hồng hoang.
Trong dịp lễ hội truyền thống này chúng ta cùng nhau ôn lại truyền thống lịch sử của Đình làng, của lễ hội đã được cha ông ta gìn giữ, lưu truyền cho con cháu hôm nay và mãi mãi về sau qua các hoạt động văn hóa dân gian. Theo sử sách đã ghi Đào Xá là một miền đất cổ có nền văn hóa lâu đời, cách đây khoảng trên 1.800 năm, thuộc vùng Khuất Động Liêu được gọi là làng Dâu, làng Da, sau đổi tên gọi là làng Đào Xá. Đình Đào Xá là ngôi đình cổ được xây vào thời vua Lê Gia Tông niên hiệu Đức Nguyên năm Giáp Dần (1674 - 1675). Đình do 12 dòng họ trong làng lúc bấy giờ xây dựng (bao gồm họ Dương, họ Cao, họ Đào, họ Nguyễn, họ Lê, họ Trần, họ Vũ, Họ Ngô, họ Đỗ, họ Hà, Họ Bùi và họ Tống), vị thần được thờ là Hùng Hải Công em thứ 19 của vua Hùng, được cử đến cai quản trị thủy vùng Tam Giang nơi của 3 con sông, sông Đà, sông Hồng, sông Bứa thuộc địa phận Đào Xá, Hưng Hóa, Thọ Xuyên. Vào ngày 28 tháng Giêng vợ chồng Hùng Hải trong buổi du xuân từ Thọ Xuyên sang Đào Xá đã nghỉ lại đây một đêm, sống trong sự giao hòa của đất trời, sau một năm vợ chồng Hùng Hải sinh được 3 người con đặt tên là Đạt Công Long Vương, Mãn Công Long Vương, Uyên Công Long Vương. Khi ba con khôn lớn trưởng thành Hùng Hải đã giao cho các con ở lại cai quản vùng đất này, còn ông về trông nom vùng đất sông Nhị thuộc địa phận Hải Dương. Vua Hùng thấy ông có công lớn với người và đất nơi đây nên đã ban thưởng cho ông 2 thớt voi, trước khi về sông Nhị ông đã dẫn đôi voi về đây làm lễ tạ 3 lần rồi từ biệt. Vì lẽ đó với đạo lý "Uống nước nhớ nguồn" nhân dân Đào Xá đã xây dựng ngôi đình này để thờ Hùng Hải và tôn vinh ông làm thành hoàng làng, hàng năm vào ngày 28 tháng giêng âm lịch nhân dân tổ chức lễ hội rước voi, rước kiệu để tưởng nhớ đến công lao to lớn của ông.
Ba vị Long Vương con Hùng Hải tiếp nối sự nghiệp của cha ở lại cai quản một vùng đất đai sông nước rộng lớn, đã giúp dân nơi đây khơi ngòi, đào lạch trị thủy bảo vệ mùa màng, dạy dân làm ăn sinh sống, khi hóa thân thì hiển thánh rất thiêng đã được nhân dân lập đền thờ nghìn năm hương khói, đó là đền Tam Công cách đây khoảng 400m về phía đông bắc. Đền cũng là nơi ghi nhiều dấu ấn lịch sử. Đời Vua Lý Nhân Tông có quan Chiêu Thảo, sứ nhà Tống là Quách Quỳ và Chiêu Oa, hợp quân cùng với nước Chiêm Thành và Chân Lạp đem quân sang xân lấn nước ta. Vua nhà Lý giao cho Lý Thường Kiệt làm đốc tướng đem quân đánh giặc Tống. Khi Lý Thường Kiệt đưa quân về đây luyện tập đã vào đền cầu đảo được thần ứng nghiệm. Trước cảnh nước non hùng vĩ, khí thế quân sỹ lạc quan ông đã cảm tác bà thơ, hiện vẫn được lưu truyền đến ngày nay có nội dung là:
Nam thiên dĩ định đế nam quân
Đại đức dai do đức nhật tân
Thất quận sơn hà đô nhất thống
Tống binh bất miễn tán như vân
Tạm dịch là
Trời Nam đã định vua Nam ta
Đức lớn ngày thêm đức mới ra
Bảy quận non sông đều một mối
Tống binh tan tác tựa mây xa.
Theo khảo cứu bài thơ này có thể coi là nền tảng của bài thơ thần "Nam Quốc Sơn Hà" nổi tiếng sau này mà Lý Thường Kiệt đọc để khích lệ ba quân trước chiến tuyến sông Như Nguyệt đã đánh tan giặc Tống.
Thời nhà Trần, vua Trần Nghệ Tông có kẻ gian thần là Dương Nhật Lễ làm loạn cướp ngôi, vua cùng Hoàng Hậu và đệ nhị công chúa là Phương Dung lên lánh nạn đã được linh ứng dương phù dẹp tan giặc loạn Nhật Lễ.
Thời kỳ chống Pháp tại ngôi đình này là nơi hội họp của cán bộ Việt Minh, là nơi bắt tên quan tri huyện Đào Bá Kỷ nổi tiếng gian ác trong vùng. Đặc biệt ngày 26/1/1964 cũng tại ngôi đình cổ kính này Cán bộ và nhân dân xã Đào Xá được đón Chủ Tịch Hồ Chí Minh kính yêu về thăm, Người nói chuyện và căn dặn cán bộ, nhân dân "Phải giữ gìn và bảo vệ tốt ngôi đình để làm nơi hội tụ". Với ý nghĩa đó mà Đình và Đền Đào Xá nói riêng, các di tích lịch sử trong xã nói chung đã được cán bộ và nhân dân bảo vệ tu sửa tôn tạo để ngày một khang trang bền đẹp và đã được Nhà nước công nhận là di tích lịch sử cấp Quốc Gia. Từ đó hàng năm địa phương tổ chức các hoạt động lễ hội vừa là một hình thức sinh hoạt văn hóa song vừa mang ý nghĩa giáo dục truyền thống, mang tính nhân văn sâu sắc thể hiện đạo lý " Uống nước nhớ nguồn " tỏ lòng tôn kính của nhân dân và các lớp cháu con tới các vị anh hùng có công dựng nước. Với mục đích bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể đặc sắc vùng đất tổ, khai thác tiềm năng và thế mạnh của văn hóa cội nguồn, phục vụ phát triển du lịch dịch vụ tạo tiền đề phát triển văn hóa lên một tầm cao mới, góp phần xây dựng đời sống văn hóa tại các vùng, khu dân cư tạo cho cộng đồng có trình độ, năng lực, phong cách ứng xử, để giữ gìn phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, xây dựng các tuyến, các tua du lịch lễ hội về nguồn vừa phong phú đa dạng, thu hút đông đảo du khách thập phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội của địa phương.
Nhân dịp lễ hội này đề nghị các thế hệ cháu con của quê hương Đào Xá và du khách thập phương dù ở đâu nhưng với tấm lòng luôn hướng về nguồn cội hãy dành một phần nhỏ bé của mình cùng với nhân dân địa phương bảo vệ lưu giữ truyền thống quý báu của quê hương, để những di sản vật thể, phi vật thể được trường tồn mãi với thời gian, hàng năm chúng ta lại được tụ hội về đây cùng nhau dâng nén hương trầm, tri ân công đức tổ tiên.